Gojaznost predstavlja sve veći izazov u Evropi, jer se procjenjuje da je svaki šesti građanin EU gojazan, a više od polovine odraslih osoba u EU ima prekomjernu težinu.
Gojaznost je ozbiljan problem javnog zdravlja jer povećava rizik od hroničnih bolesti kao što su visok krvni pritisak, dijabetes, bolesti srca, karcinomi.
Prekomjerna težina i gojaznost skraćuju očekivani životni vjek za skoro tri godine pokazuje izvještaj OECD-a, dok je istraživanje SZO pokazalo da isti problemi svake godine izazivaju više od 1,2 miliona smrtnih slučajeva širom Evrope.
Izveštaj SZO “Evropski regionalni izvještaj o gojaznosti 2022” pokazuje da je gojaznost četvrti najveći uzrok smrtnih slučajeva, nakon visokog krvnog pritiska, rizičnih dijeta i pušenja. Na osnovu toga udio smrtnih slučajeva u Evropi koji se povezuju sa gojaznošću iznosi više od 13 odsto.
U 2019. godini, 44,8 odsto odraslih koji žive u EU imalo je normalnu težinu, dok je više od polovine (52,7 odsto) bilo gojazno, pokazuje istraživanje Eurostata na osnovu kog se ostalih 2,5 odsto vodi kao neuhranjeno.
Najviše gojaznih u Hrvatskoj i na Malti
Hrvatska i Malta imale su najveći udio ljudi sa prekomjernom težinom u EU. Skoro dva od tri stanovnika smatrana su gojaznima u ovim zemljama.
Kada se uračunaju Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu (EFTA) i dvije zemlje kandidatkinje za članstvo u EU, slijede Island, Češka i Mađarska gdje je stopa prekomjerne težine bila 60 odsto ili više.
S druge strane, najmanji udio ljudi sa prekomjernom težinom zabilježen je u Italiji (45,7 odsto), Francuskoj (47,2 odsto) i Luksemburgu (48,4 odsto). To su bile jedine zemlje sa stopom prekomjerne težine ispod 50 odsto.
Dok procenat ljudi sa prekomjernom težinom u Srbiji iznosi 53,6 odsto, što je skoro za procenat više od evropskog prosjeka (52,7 odsto).
Posmatrajući podatke o odraslim osobama sa prekomjernom težinom, oko 16,5 odsto odraslih je bilo gojazno – što je otpilike svaki šesti Evropljanin – dok je 36,2 odsto bilo pregojazno u EU.
U 2019. udio gojaznih je varirao od 10,9 odsto u Rumuniji do 28,7 odsto na Malti.
A prema istom istraživanju, najmanje jedna od pet odraslih osoba bila je gojazna u 12 od 33 zemlje Evrope.
Prema podacima iz 2017. godine gojaznost je “drmala” i “veliku četvorku” EU i Veliku Britaniju. Na osnovu tih podataka 21 odsto Britanaca je bilo gojazno, dok su među zemljama EU Nijemci sa 19 odsto bili najgojazniji, slijede Španci sa 16, Francuza sa 15 i Italijani sa 11,7 odsto.
Prevalencija gojaznosti u porastu
Tokom posljednje dvije decenije, prevalencija gojaznosti se povećala u EU prema izvještaju OECD-a “Zdravlje na prvi pogled: Evropa 2020”.
Među 18 zemalja EU sa podacima dostupnim od 2000. godine, prosječna stopa gojaznosti porasla je sa 11 odsto u 2000. na 15 odsto u 2008. i 17 odsto u 2018. godini. Između 2008. i 2017, stopa gojaznosti je porasla u skoro svim zemljama Evrope, osim Kipra i Mađarske.
Tokom istog perioda, četiri nordijske zemlje su zabilježile najveći porast stope gojaznosti. Najveća promjena zabilježena je na Islandu (6,5 procentnih poena), zatim u Finskoj (4,3 procentna poena), Norveškoj (4,2 procentna poena) i Švedskoj (3,8 procentna poena).
Ne postoji jednostavan odgovor koji bi objasnio zašto stope gojaznosti variraju u određenim zemljama. Međutim, članak koji se pojavio u European Journal of Public Health, otkrio je da je ukupna prevalenca veća u istočnoevropskim zemljama u poređenju sa centralnim i sjevernim zemljama.
Prevalenca prekomjerne težine i gojaznosti bila je povezana sa socioekonomskim karakteristikama, na osnovu čega se došlo do zaključka da je nizak socioekonomski status povezan sa gojaznošću.
“Socioekonomski status može indirektno uticati na status težine kroz navike u ishrani, pristupačnosti teretanama, zdravstvenoj pismenosti i fizičkoj aktivnosti”, navodi se u članku.
Muškarci gojazniji
Istraživanje pokazuje i da je stopa prekomjerne težine bila viša kod muškaraca nego kod žena u svim zemljama.
Pol je značajna varijabla u objašnjavanju stope prekomjerne težine, pa je tako gojaznost izraženija kod muškaraca nego kod žena u sve 33 evropske zemlje. U EU je 60,2 odsto muškaraca imalo prekomjernu težinu, dok je ova stopa kod žena iznosila 45,7 odsto.
Najveća razlika zabilježena je u Luksemburgu (20,1 procentnih poena), zatim u Češkoj (19,2 procentnih poena) i Kipru (18,6 procentnih poena).
Međutim, rodna razlika nije bila značajna u zemljama poput Turske (2 procentna poena) i Letonije (3,2 procentna poena).
Kada posmatramo gojaznost prema polu, drugačije su brojke nego kada govorimo o prekomjernoj težini. Tokom 2019. godine nije bilo sistematske razlike među polovima u pogledu udjela gojaznih muškaraca i žena.
U EU je stopa gojaznosti iznosila 16,8 odsto kod muškaraca, dok je nešto niža stopa zabilježena kod žena (16,3 odsto). Najveći udio gojaznih muškaraca (30,6 odsto) i žena (26,7 odsto) zabilježen je na Malti.
U 11 od 30 zemalja, udio gojaznih odraslih osoba bio je veći kod žena nego kod muškaraca – riječ je o Turskoj, Letoniji, Estoniji, Litvaniji, Holandiji, Finskoj, Francuskoj, Portugalu, Danskoj, Irskoj i Švedskoj.
Posebno je interesantno stanje u Turskoj i Letoniji kada je riječ o gojaznosti žena, jer je njihov udio bio znatno veći od muškaraca. Dakle, rodna razlika je bila značajno visoka u ovim zemljama, odnosno 7,8 i 6,1 procentnih poena.
Stariji i neobrazovani su gojazniji
Osim onih starijih od 75 godina, starija starosna grupa ima veći udio ljudi sa viškom kilograma u EU.
Najmanje učešće osoba sa prekomjernom težinom ima starosna grupa od 18 do 24 godine (25 odsto), dok je najveća grupa od 65 do 74 godine (65,7 odsto).
Bilo je nekoliko zemalja, kao što su Danska, Irska i Švedska, gdje je procenat prekomjerne težine bio najveći u starosnoj grupi od 54 do 64 godine, što ukazuje na male izuzetke.
Osim starosne grupe, nivo obrazovanja je takođe važan parametar, jer procenat gojaznih ljudi opada kako nivo obrazovanja stanovništva raste u EU. U 2019. godini, procenat odraslih sa prekomjernom težinom među onima sa niskim stepenom obrazovanja iznosio je 59 odsto, dok je za one sa srednjim obrazovanjem iznosio 54 odsto, a za odrasle sa visokim obrazovanjem 44 odsto.
Stopa prekomjerne težine bila je viša kod onih sa niskim nivoom obrazovanja nego sa visokim stepenom obrazovanja u svim zemljama koje je obuhvatilo istraživanje.
SZO upozorava da ovaj jaz u gojaznosti određenih društvenih grupa dovodi do dalje nejednakosti u zdravstvenom sistemu i prilikom zapošljavanja.
Prema izvještaju OECD-a, sve veća prevalenca gojaznosti se oslikava u nekoliko faktora ponašanja i životne sredine – urbanizacija, provođenje većeg dijela vremena u sedećem položaju, široka dostupnost hrane sa visokim procentom ugljenih hidrata i marketing koji popularizuje takve stilove života.
“Socijalno ugrožene grupe su posebno izložene riziku da postanu gojazne, bilo zbog izostanka zdravih navika u ishrani ili zbog nedostatka fizičke aktivnosti”, navodi se u izvještaju.
“Gojaznost je složena bolest koja zavisi od dosta faktora”, napisao je u izvještaju dr Hans Kluge, regionalni direktor SZO za Evropu. To znači da nijedna pojedinačna intervencija sama po sebi ne može zaustaviti porast rastuće epidemije gojaznosti.
(Euronews/Foto: Euronews, Sky News)
RSS